Archivo mensual: octubre 2015

Catulo, Carmina III

Catulo – Caius Valerius Catullus (87-54 aC)

Carmina III. Fletus passeris Lesbiae: PerseusThe Latin Library

Lugete, o Veneres Cupidinesque
et quantum est hominum venustiorum!

Llorad, oh Venus y Cupidos, y cuanto es propio de personas sensibles:

passer mortuus est meae puellae,
passer, deliciae meae puellae,
quem plus illa oculis suis amabat;

ha muerto el gorrión de mi niña, gorrión, delicias de mi niña, al que ella amaba más que a sus ojos.

nam mellitus erat, suamque norat
ipsam tam bene quam puella matrem,
nec sese a gremio illius movebat,
sed circumsiliens modo huc modo illuc
ad solam dominam usque pipiabat.

pues era dulce como miel, y había llegado a conocer a su dueña tan bien como una niña a su propia madre, y no se apartaba del regazo de aquella, sino que dando saltitos a su alrededor, ahora aquí ahora allí, a su dueña sola constantemente pipiaba.

qui nunc it per iter tenebricosum
illuc unde negant redire quemquam.

(él) que ahora avanza por un camino tenebroso, allí, de donde dicen que nadie regresa.

at vobis male sit, malae tenebrae
Orci, quae omnia bella devoratis;

en cuanto a vosotras que os vaya mal (malditas seáis, malvadas tinieblas del Orco, que devoráis todo lo bello:

tam bellum mihi passerem abstulistis.
o factum male! o miselle passer!
tua nunc opera meae puellae
flendo turgiduli rubent ocelli.

tan bello gorrión me arrebatasteis, oh desgracia! oh mísero gorrión! por tu situación ahora los ojitos de mi niña enrojecen hinchaditos de llorar.

 

Tibulo, Elegías III,3

Tibulo

Elegiae III,3

Texto en latín: Perseus The Latin Library

Quid prodest caelum uotis implesse, Neaera,
blandaque cum multa tura dedisse prece,
non ut marmorei prodirem e limine tecti,
insignis clara conspicuusque domo,
5aut ut multa mei renouarent iugera tauri
et magnas messes terra benigna daret,
sed tecum ut longae sociarem gaudia uitae
inque tuo caderet nostra senecta sinu,
tum cum permenso defunctus tempore lucis
10nudus Lethaea cogerer ire rate?
Nam graue quid prodest pondus mihi diuitis auri,
aruaque si findant pinguia mille boues?
Quidue domus prodest Phrygiis innixa columnis,
Taenare siue tuis, siue Caryste tuis,
15et nemora in domibus sacros imitantia lucos
aurataeque trabes marmoreumque solum?
Quidue in Erythraeo legitur quae litore concha
tinctaque Sidonio murice lana iuuat,
et quae praeterea populus miratur? In illis
20inuidia est: falso plurima uulgus amat.
Non opibus mentes hominum curaeque leuantur
nec Fortuna sua tempora lege regit.
Sit mihi paupertas tecum iucunda, Neaera:
at sine te regum munera nulla uolo.
25O niueam quae te poterit mihi reddere lucem!
O mihi felicem terque quaterque diem!
At si, pro dulci reditu quaecumque uouentur,
audiat auersa non meus aure deus,
nec me regna iuuant nec Lydius aurifer amnis
30nec quas terrarum sustinet orbis opes.
Haec alii cupiant; liceat mihi paupere cultu
securo cara coniuge posse frui.
Adsis et timidis faueas, Saturnia, uotis,
et faueas concha, Cypria, uecta tua.
35Aut si fata negant reditum tristesque sorores,
stamina quae ducunt quaeque futura neunt,
me uocet in uastos amnes nigramque paludem
diues in ignaua luridus Orcus aqua.

III

Quid prodest caelum uotis implesse, Neaera,
blandaque cum multa tura dedisse prece,
non ut marmorei prodirem e limine tecti,
insignis clara conspicuusque domo,
aut ut multa mei renouarent iugera tauri               5
et magnas messes terra benigna daret,
sed tecum ut longae sociarem gaudia uitae
inque tuo caderet nostra senecta sinu,
tum cum permenso defunctus tempore lucis
nudus Lethaea cogerer ire rate?               10
Nam graue quid prodest pondus mihi diuitis auri,
aruaque si findant pinguia mille boues?
Quidue domus prodest Phrygiis innixa columnis,
Taenare siue tuis, siue Caryste tuis,
et nemora in domibus sacros imitantia lucos               15
aurataeque trabes marmoreumque solum?
Quidue in Erythraeo legitur quae litore concha
tinctaque Sidonio murice lana iuuat,
et quae praeterea populus miratur? In illis
inuidia est: falso plurima uulgus amat.               20
Non opibus mentes hominum curaeque leuantur
nec Fortuna sua tempora lege regit.
Sit mihi paupertas tecum iucunda, Neaera:
at sine te regum munera nulla uolo.
O niueam quae te poterit mihi reddere lucem!               25
O mihi felicem terque quaterque diem!
At si, pro dulci reditu quaecumque uouentur,
audiat auersa non meus aure deus,
nec me regna iuuant nec Lydius aurifer amnis
nec quas terrarum sustinet orbis opes.               30
Haec alii cupiant; liceat mihi paupere cultu
securo cara coniuge posse frui.
Adsis et timidis faueas, Saturnia, uotis,
et faueas concha, Cypria, uecta tua.
Aut si fata negant reditum tristesque sorores,               35
stamina quae ducunt quaeque futura neunt,
me uocet in uastos amnes nigramque paludem
diues in ignaua luridus Orcus aqua.

Tibulo, Elegías, I, 8

Tibulo (Albius Tibullus) 55 aC – 19 aC)

Elegia I,8, (Perseus) Márato, antes amado por Tibulo, está ahora enamorado de Fóloe, una joven que lo desdeña. Tibulo aconseja a Fóloe que no sea rigurosa con su enamorado, pues Venus castiga los comportamientos crueles, y que disfrute mientras florece la juventud.

1-24 Habla Tibulo: Venus me ha enseñado, no sin golpes, las señales del amor: Márato, no finjas, ella te gusta. No son necesarios los sortilegios, basta la belleza.

Non ego celari possum, quid nutus amantis
Quidve ferant miti lenia verba sono.
Nec mihi sunt sortes nec conscia fibra deorum,
Praecinit eventus nec mihi cantus avis:
5 Ipsa Venus magico religatum bracchia nodo
Perdocuit multis non sine verberibus.
Desine dissimulare: deus crudelius urit,
Quos videt invitos subcubuisse sibi.
Quid tibi nunc molles prodest coluisse capillos
10 Saepeque mutatas disposuisse comas,
Quid fuco splendente genas ornare, quid ungues
Artificis docta subsecuisse manu?
Frustra iam vestes, frustra mutantur amictus,
Ansaque conpressos conligat arta pedes.
15 Illa placet, quamvis inculto venerit ore
Nec nitidum tarda compserit arte caput.
Num te carminibus, num te pallentibus herbis
Devovit tacito tempore noctis anus?
Cantus vicinis fruges traducit ab agris,
20 Cantus et iratae detinet anguis iter,
Cantus et e curru Lunam deducere temptat
Et faceret, si non aera repulsa sonent.

Quid queror heu misero carmen nocuisse, quid herbas?
Forma nihil magicis utitur auxiliis:
25 Sed corpus tetigisse nocet, sed longa dedisse
Oscula, sed femori conseruisse femur.

¿Por qué me lamento de que un ensalmo ha herido, ay, a un infeliz, por qué unas hierbas? La belleza no recurre en absoluto a ayudas mágicas: pero haber acariciado un cuerpo hiere, haber dado largos besos, haber unido muslo con muslo.

Nec tu difficilis puero tamen esse memento:
Persequitur poenis tristia facta Venus.
Munera ne poscas: det munera canus amator,
30 Ut foveat molli frigida membra sinu.

Y tú (Fóloe), recuerda sin embargo no ser difícil para el muchacho: persigue con penas Venus los actos que entristecen. No pidas regalos: dé regalos el amante canoso, para que pueda calentar en tierno regazo sus frígidos miembros.

Carior est auro iuvenis, cui levia fulgent
Ora nec amplexus aspera barba terit.
Huic tu candentes umero subpone lacertos,
Et regum magnae despiciantur opes.

Más estimable que el oro es un joven al que le brilla un rostro suave, y no pincha los abrazos una barba áspera. A este, tú, pásale tus brazos luminosos bajo su hombro y no importen las grandes riquezas de los reyes.

35 At Venus invenit puero concumbere furtim,
Dum timet et teneros conserit usque sinus,
Et dare anhelanti pugnantibus umida linguis
Oscula et in collo figere dente notas.

Por su parte Venus encuentra la manera de yacer con el joven, mientras está temeroso y estrecha sin cesar tu tierno pecho, y de ofrecerle, anhelante, húmedos besos, trabadas las lenguas, y de dejar marcas en el cuello con los dientes. 

Non lapis hanc gemmaeque iuvant, quae frigore sola
40 Dormiat et nulli sit cupienda viro.

No sirven la piedra preciosa o las joyas a aquella que duerme sola, con frío, y no es deseable para ningún hombre.

Heu sero revocatur amor seroque iuventas,
Cum vetus infecit cana senecta caput.
Tum studium formae est: coma tum mutatur, ut annos
Dissimulet viridi cortice tincta nucis;
45 Tollere tum cura est albos a stirpe capillos
Et faciem dempta pelle referre novam.

Ay, tarde es invocado el amor, y tarde la juventud, cuando la canosa vejez tiñe la cabeza anciana. Entonces llega la obsesión por la apariencia: entonces se altera la cabellera para disimular los años, teñida con verde corteza de nuez; entonces llega el cuidado de arrancar de raíz los cabellos blancos, y ofrecer un rostro rejuvenecido, pulida la piel.

At tu, dum primi floret tibi temporis aetas,
Utere: non tardo labitur illa pede.

Tú, por tu parte, mientras florece para ti la edad de la juventud, disfrútala: ella se desliza con pie no lento.

Neu Marathum torque: puero quae gloria victo est?
50 In veteres esto dura, puella, senes.

No atormentes a Márato: ¿qué gloria hay por un joven vencido? Con los viejos seniles, niña, sé dura.

Parce precor tenero: non illi sontica causa est,
Sed nimius luto corpora tingit amor.
Vel miser absenti maestas quam saepe querelas
Conicit, et lacrimis omnia plena madent!
55 Quid me spernis?’ ait. ‘poterat custodia vinci:
Ipse dedit cupidis fallere posse deus.
Nota venus furtiva mihi est, ut lenis agatur
Spiritus, ut nec dent oscula rapta sonum;
Et possum media quamvis obrepere nocte
60 Et strepitu nullo clam reserare fores.
Quid prosunt artes, miserum si spernit amantem
Et fugit ex ipso saeva puella toro?
Vel cum promittit, subito sed perfida fallit,
Est mihi nox multis evigilanda malis.
65 Dum mihi venturam fingo, quodcumque movetur,
Illius credo tunc sonuisse pedes.’
Desistas lacrimare, puer: non frangitur illa,
Et tua iam fletu lumina fessa tument.
Oderunt, Pholoe, moneo, fastidia divi,
70 Nec prodest sanctis tura dedisse focis.
Hic Marathus quondam miseros ludebat amantes,
Nescius ultorem post caput esse deum;
Saepe etiam lacrimas fertur risisse dolentis
Et cupidum ficta detinuisse mora:
75 Nunc omnes odit fastus, nunc displicet illi
Quaecumque obposita est ianua dura sera.
At te poena manet, ni desinis esse superba.
Quam cupies votis hunc revocare diem!

Tibulo, Elegías I, 6, vv 1-36

Tibulo (Albius Tibullus) 55 aC – 19 aC) 

Elegia I,6. (Perseus)The Latin Library) Itinera Electronica) Desesperación de Tibulo, que ve cómo Delia utiliza con él las mismas tretas que él le enseñó para engañar a su marido.

Semperut inducarblandos offers mihi voltus,
Post tamen es misero tristis et asperAmor.
Quid tibi saevitiae mecum estan gloria magna est
Insidias homini conposuisse deum?

Siempre, para que yo me engañe, me ofreces un semblante dulce; pero luego eres triste y áspero (conmigo), mísero, Amor. ¿Qué rabia tienes conmigo? ¿Acaso es un gran éxito que un dios trame insidias contra un hombre?

5 Nam mihi tenduntur cassesiam Delia furtim
Nescio quem tacita callida nocte fovet.
Illa quidem tam multa negatsed credere durum est:
Sic etiam de me pernegat usque viro.

Pues contra mí están tendidas las redes: ya Delia furtivamente -no sé a quién- en la noche callada, abraza ingeniosa (a alguien). Ella, naturalmente, (lo) niega totalmente, pero es difícil creerla: así también, acerca de mí, lo niega continuamente ante su esposo.

Ipse miser docuiquo posset ludere pacto
10 Custodesheu heu nunc premor arte mea,
Fingere nunc didicit causasut sola cubaret,
Cardine nunc tacito vertere posse fores.

Yo mismo, mísero de mí, (le) enseñé de qué manera podía burlar a los guardianes; ay, ay, ahora me veo atrapado por mi propia trampa; sabe ahora fingir excusas para dormir sola, (sabe) ahora poder abrir puertas con silenciosa bisagra.

Tum sucos herbasque dediquis livor abiret,
Quem facit inpresso mutua dente venus.
15 At tufallacis coniunx incaute puellae,
Me quoque servatopeccet ut illa nihil.

En otro tiempo (le) di pociones y hierbas con los que marcharía el morado que produce, marcado el diente, una Venus compartida. Pero tú, cónyuge incauto de una joven engañadora, hazme caso a mí también, para que ella no tenga ningún desliz.

Neu iuvenes celebret multo sermonecaveto,
Neve cubet laxo pectus aperta sinu,
Neu te decipiat nutudigitoque liquorem
20 Ne trahat et mensae ducat in orbe notas.

Que no frecuente a jóvenes con larga conversación, ten cuidado, que no se tumbe, suelta la toga, descubriendo el pecho, que no te engañe con un gesto, y que no acompañe con su dedo el vino para que, en el círculo de la mesa, no haga llegar mensajes.

Exibit quam saepetimeseu visere dicet
Sacra Bonae maribus non adeunda Deae.
At mihi si credasillam sequar unus ad aras;
Tunc mihi non oculis sit timuisse meis.

Saldrá, ¡cuán a menudo!: recela, incluso si dice ir a ver los ritos de la Buena Diosa, no accesibles a los hombres. Pero si confías en mí, yo solo la acompañaré a los altares; entonces no me haría falta temer de (lo que vean) mis ojos.

25 Saepevelut gemmas eius signumque probarem,
Per causam memini me tetigisse manum;
Saepe mero somnum peperi tibiat ipse bibebam
Sobria subposita pocula victor aqua.

A menudo, como admirando sus joyas y el sello de su anillo, con esa excusa recuerdo haber acariciado su mano; a menudo con vino puro te induje el sueño, mientras yo mismo bebía, victorioso, sobrias copas rellenadas con agua.

Non ego te laesi prudensignosce fatenti,
30 Iussit Amorcontra quis ferat arma deos?
Ille ego sumnec me iam dicere vera pudebit,
Instabat tota cui tua nocte canis.

No te ofendí con premeditación: disculpa a quien confiesa; lo ordenó Amor; ¿Quién podría llevar sus armas contra los dioses? Aquel soy yo -y ya no me avergonzará decir la verdad- a quien tu perra amenazaba toda la noche.

Quid tenera tibi coniuge opustua si bona nescis
Servarefrustra clavis inest foribus.
35 Te tenetabsentes alios suspirat amores
Et simulat subito condoluisse caput.

¿Qué necesidad tienes de una esposa joven? Si no sabes conservar tus bienes, en vano está la llave en la puerta. Te abraza, suspira por otros amores ausentes, y de pronto finge que le duele la cabeza.


At mihi servandam credasnon saeva recuso
Verberadetrecto non ego vincla pedum.
Tum procul absitisquisquis colit arte capillos,
40 Et fluit effuso cui toga laxa sinu,
Quisquis et occurretne possit crimen habere,
Stet procul aut alia ~stet proculante via.
Sic fieri iubet ipse deussic magna sacerdos
Est mihi divino vaticinata sono.
45Haec ubi Bellonae motu est agitatanec acrem
Flammamnon amens verbera torta timet;
Ipsa bipenne suos caedit violenta lacertos
Sanguineque effuso spargit inulta deam,
Statque latus praefixa verustat saucia pectus,
50Et canit eventusquos dea magna monet:
Parcitequam custodit Amorviolare puellam,
Ne pigeat magno post didicisse malo.
Adtigeritlabentur opesut volnere nostro
Sanguisut hic ventis diripiturque cinis.’
55Et tibi nescio quas dixitmea Deliapoenas;
Si tamen admittassit precor illa levis.
Non ego te propter parco tibised tua mater
Me movet atque iras aurea vincit anus.
Haec mihi te adducit tenebris multoque timore
60Coniungit nostras clam taciturna manus,
Haec foribusque manet noctu me adfixa proculque
Cognoscit strepitus me veniente pedum.
Vive diu mihidulcis anusproprios ego tecum,
Sit modo fasannos contribuisse velim.
65Te semper natamque tuam te propter amabo:
Quicquid agitsanguis est tamen illa tuos.
Sit modo castadocequamvis non vitta ligatos
Impediat crines nec stola longa pedes.
Et mihi sint durae legeslaudare nec ullam
70Possim egoquin oculos adpetat illa meos,
Et siquid peccasse putetducarque capillis
Inmerito pronas proripiarque vias.
Non ego te pulsare velimsedvenerit iste
Si furoroptarim non habuisse manus;
75Nec saevo sis casta metused mente fideli,
Mutuus absenti te mihi servet amor.
Atquae fida fuit nullipost victa senecta
Ducit inops tremula stamina torta manu
Firmaque conductis adnectit licia telis
80Tractaque de niveo vellere ducta putat.
Hanc animo gaudente vident iuvenumque catervae
Conmemorant merito tot mala ferre senem,
Hanc Venus exalto flentem sublimis Olympo
Spectat etinfidis quam sit acerbamonet.
85Haec aliis maledicta cadantnosDeliaamoris
Exemplum cana simus uterque coma.

Tibulo, Elegías I,1

Tibulo (Albius Tibullus) ca. 55aC – 19 aC)

Libro I,1 – (Perseus) Divitias alius fulvo sibi congerat auro … Elogio de una vida sencilla, lejos de largos viajes, de la gloria en la guerra. Non ego laudari curo, mea Delia; …  dum fata sinunt, iungamus amores / Iam veniet tenebris Mors adoperta caput, / … nec amare decebit, / Dicere nec cano blanditias capite…

Elegiae I,1 

Divitias alius fulvo sibi congerat auro
Et teneat culti iugera multa soli,
Quem labor adsiduus vicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent:
5 Me mea paupertas vita traducat inerti,
Dum meus adsiduo luceat igne focus.

Que otro acumule riquezas para sí, con oro amarillo, y que posea muchas yugadas de tierra cultivada, a quien atemorice una preocupación permanente por un enemigo cercano, a quien toques de trompeta marciales alejen los sueños: a mí, que mi pobreza me acompañe en una vida indolente, mientras mi hogar se ilumine con llama constante.

Ipse seram teneras maturo tempore vites
Rusticus et facili grandia poma manu;
Nec spes destituat, sed frugum semper acervos
10 Praebeat et pleno pinguia musta lacu.

Pueda sembrar yo mismo, rústico, las tiernas vides en el tiempo oportuno, y fértiles frutales con mano experta; y que la esperanza no se aleje, sino que ofrezca siempre montones de productos de la tierra y denso mosto en un lagar lleno.

Nam veneror, seu stipes habet desertus in agris
Seu vetus in trivio florida serta lapis,
Et quodcumque mihi pomum novus educat annus,
Libatum agricolae ponitur ante deo.

Pues siento veneración tanto si un tronco solitario tiene en los campos guirnaldas floridas, como si una antigua piedra en un cruce de caminos (tiene guirnaldas floridas), y cualquier fruto que me traiga un año nuevo, una pequeña ofrenda, antes de nada, es depositada para el dios agrícola.

15 Flava Ceres, tibi sit nostro de rure corona
Spicea, quae templi pendeat ante fores,
Pomosisque ruber custos ponatur in hortis,
Terreat ut saeva falce Priapus aves.

Rubia Ceres, para ti sea, de nuestro campo, una corona de espigas, que esté colgada ante las puertas de tu templo, y que un rojo guardián, Príapo, sea colocado en (mis) huertos frutales para que espante los pájaros con su cruel hoz.

Vos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri
20 Custodes, fertis munera vestra, Lares.
Tunc vitula innumeros lustrabat caesa iuvencos,
Nunc agna exigui est hostia parva soli.
Agna cadet vobis, quam circum rustica pubes
Clametio messes et bona vina date’.

También vosotros, custodios de un campo fértil en otro tiempo, ahora pobre, os lleváis vuestras ofrendas, Lares. Entonces una ternera degollada purificaba innumerables novillos, ahora una cordera es la pequeña víctima de un campo exiguo. Una cordera caerá para vosotros, en torno a la cual una juventud rústica pueda clamar «Io, conceded(nos) cosechas y buenos vinos»

25 Iam modo iam possim contentus vivere parvo
Nec semper longae deditus esse viae,
Sed Canis aestivos ortus vitare sub umbra
Arboris ad rivos praetereuntis aquae.

Podría ya tan solo, (podría) ya vivir contento con poco, y no estar siempre entregado a un largo camino, sino evitar las mañanas estivales del Can bajo la sombra de un árbol junto a arroyos de agua fluyendo a su lado.

Nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem
30 Aut stimulo tardos increpuisse boves,
Non agnamve sinu pigeat fetumve capellae
Desertum oblita matre referre domum.

Y sin embargo no me sentiría avergonzado por haber agarrado de vez en cuando una azada de dos dientes o haber azuzado con el aguijón a bueyes perezosos; no me disgustaría llevar a casa en mi regazo una cordera o el retoño de una cabra, abandonado por una madre que se ha olvidado.

azada-con-dos-dientes-de-morsa-y-mango-largo-de-madera-D_NQ_NP_400215-MLA25161017008_112016-F
At vos exiguo pecori, furesque lupique,
Parcite: de magno est praeda petenda grege.
35 Hic ego pastoremque meum lustrare quotannis
Et placidam soleo spargere lacte Palem.

Por vuestra parte, ladrones y lobos, alejaos de un hato de animales tan pequeño: de un gran rebaño debe ser buscada la presa. Aquí yo cada año suelo purificar a mi pastor y rociar con leche a la complaciente Pales.

Adsitis, divi, neu vos e paupere mensa
Dona nec e puris spernite fictilibus.
Fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis
40 Pocula, de facili conposuitque luto.

Asistidme, dioses, no despreciéis vosotros las ofrendas de una mesa pobre o de vasos de arcilla puros. Copas de arcilla se fabricó primero el hombre de campo antiguo y (las) elaboró de simple barro.

Non ego divitias patrum fructusque requiro,
Quos tulit antiquo condita messis avo:
Parva seges satis est, satis requiescere lecto
Si licet et solito membra levare toro.

Yo no requiero riquezas de padres ni los beneficios que a un antiguo abuelo (le) dio una cosecha bien administrada: un pequeño campo sembrado es suficiente, suficiente (es) descansar en un lecho si se puede y en una cama habitual estirar los miembros. 

45 Quam iuvat inmites ventos audire cubantem
Et dominam tenero continuisse sinu
Aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
Securum somnos igne iuvante sequi.

¡Qué placer (cómo complace) oír, tumbado, los vientos inclementes y tener cogida a la amada en tierno abrazo, o, cuando el Austro invernal derrama aguas (lluvias) gélidas, seguir seguro el sueño con un fuego protector!

Hoc mihi contingat. Sit dives iure, furorem
50 Qui maris et tristes ferre potest pluvias.
O quantum est auri pereat potiusque smaragdi,
Quam fleat ob nostras ulla puella vias.

¡(Ojalá) esto me llegue! ¡Sea rico con justicia quien es capaz de soportar el furor del mar y las penosas lluvias!. ¡Perezca cuanto existe de oro y esmeraldas antes de que alguna joven llore por culpa de nuestros viajes!

Te bellare decet terra, Messalla, marique,
Ut domus hostiles praeferat exuvias;
55 Me retinent vinctum formosae vincla puellae,
Et sedeo duras ianitor ante fores.

A ti, Mesala, conviene hacer la guerra por tierra y por mar, para que tu casa muestre despojos enemigos; a mí me sujetan, vencido, las cadenas de una hermosa joven, y me quedo sentado, vigilante, ante unas puertas inflexibles.

Non ego laudari curo, mea Delia; tecum
Dum modo sim, quaeso segnis inersque vocer.
Te spectem, suprema mihi cum venerit hora,
60 Te teneam moriens deficiente manu.

No busco yo ser laureado, Delia mía; tan solo con que esté contigo, pido que se me llame perezoso e inútil. ¡Pueda contemplarte cuando me llegue la hora suprema, pueda cogerte al morir con mano cada vez más débil!

Flebis et arsuro positum me, Delia, lecto,
Tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.
Flebis: non tua sunt duro praecordia ferro
Vincta, neque in tenero stat tibi corde silex.

Llorarás, Delia, y a mí, tendido en un lecho a punto de arder, me darás besos mezclados con tristes lágrimas. Llorarás: no están tus entrañas ligadas con cruel hierro, ni en tu tierno corazón se alza el duro pedernal.

65 Illo non iuvenis poterit de funere quisquam
Lumina, non virgo, sicca referre domum.
Tu manes ne laede meos, sed parce solutis
Crinibus et teneris, Delia, parce genis.

Ningún joven podrá, de aquel funeral, ni doncella alguna, devolver secos sus ojos a casa. Tú no hagas sufrir a mis manes, sino apiádate de tus cabellos sueltos y apiádate, Delia, de tus tiernas mejillas.

Interea, dum fata sinunt, iungamus amores:
70 Iam veniet tenebris Mors adoperta caput,
Iam subrepet iners aetas, nec amare decebit,
Dicere nec cano blanditias capite.

Mientras tanto, mientras los hados lo permiten, unamos (nuestros) amores: ya vendrá la Muerte, cubierta de tinieblas en su cabeza, ya llegará subrepticia la edad impotente, y no será decente, con cabeza cana, ni amar ni decir tiernas palabras.

Nunc levis est tractanda Venus, dum frangere postes
Non pudet et rixas inseruisse iuvat.
75 Hic ego dux milesque bonus: vos, signa tubaeque,
Ite procul, cupidis volnera ferte viris,
Ferte et opes: ego conposito securus acervo
Despiciam dites despiciamque famem.

Ahora debe ser frecuentada Venus, mientras no avergüenza romper puertas y complace meterse en peleas. Aquí yo (soy) buen general y soldado: vosotros, estandartes y trompetas, id lejos, procurad heridas a hombres ansiosos (ambiciosos), procurad(les) también riquezas: yo, con un patrimonio reducido, a salvo, veré con desdén las riquezas y veré con desdén el hambre.

Propercio, Elegías III, 11

Propercio  (Sextus Aurelius Propertius ca 50 aC – 15 aC)

Elegías, III,11 (Perseus) – (The LatinLibrary)

Quid mirare, meam si versat femina vitam
et trahit addictum sub sua iura virum,
criminaque ignavi capitis mihi turpia fingis,
quod nequeam fracto rumpere vincla iugo?
ventorum melius praesagit navita morem,
vulneribus didicit miles habere metum.
ista ego praeterita iactavi verba iuventa:
tu nunc exemplo disce timere meo.
Colchis flagrantis adamantina sub iuga tauros
egit et armigera proelia sevit humo,
custodisque feros clausit serpentis hiatus,
iret ut Aesonias aurea lana domos.
ausa ferox ab equo quondam oppugnare sagittis
Maeotis Danaum Penthesilea rates;
aurea cui postquam nudavit cassida frontem,
vicit victorem candida forma virum.
Omphale in tantum formae processit honorem,
Lydia Gygaeo tincta puella lacu,
ut, qui pacato statuisset in orbe columnas,
tam dura traheret mollia pensa manu.
Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
ut solidum cocto tolleret aggere opus,
et duo in adversum mitti per moenia currus
nec possent tacto stringere ab axe latus;
duxit et Euphraten medium, quam condidit, arcis,
iussit et imperio subdere Bactra caput.
nam quid ego heroas, quid raptem in crimina divos?
Iuppiter infamat seque suamque domum.
quid, modo quae nostris opprobria nexerit armis,
et, famulos inter femina trita suos,
coniugii obsceni pretium Romana poposcit
moenia et addictos in sua regna Patres?
noxia Alexandria, dolis aptissima tellus,
et totiens nostro Memphi cruenta malo,
tris ubi Pompeio detraxit harena triumphos
tollet nulla dies hanc tibi, Roma, notam.
issent Phlegraeo melius tibi funera campo,
vel tua si socero colla daturus eras.
scilicet incesti meretrix regina Canopi,
una Philippeo sanguine adusta nota,
ausa Iovi nostro latrantem opponere Anubim,
et Tiberim Nili cogere ferre minas,
Romanamque tubam crepitanti pellere sistro,
baridos et contis rostra Liburna sequi,
foedaque Tarpeio conopia tendere saxo,
iura dare et statuas inter et arma Mari!
quid nunc Tarquinii fractas iuvat esse secures,
nomine quem simili vita superba notat,
si mulier patienda fuit? cane, Roma, triumphum
et longum Augusto salva precare diem!
fugisti tamen in timidi vaga flumina Nili:
accepere tuae Romula vincla manus.
bracchia spectasti sacris admorsa colubris,
et trahere occultum membra soporis iter.
Non hoc, Roma, fui tanto tibi cive verenda!’
dixit et assiduo lingua sepulta mero.
septem urbs alta iugis, toto quae praesidet orbi,
non humana deicienda manu.
haec di condiderunt, haec di quoque moenia servant:
vix timeat salvo Caesare Roma Iovem.
nunc ubi Scipiadae classes, ubi signa Camilli,
aut modo Pompeia, Bospore, capta manu?
Hannibalis spolia et victi monumenta Syphacis,
et Pyrrhi ad nostros gloria fracta pedes?
Curtius expletis statuit monumenta lacunis,
admisso Decius proelia rupit equo,
Coclitis abscissos testatur semita pontes,
est cui cognomen corvus habere dedit:
Leucadius versas acies memorabit Apollo:
tanti operis bellum sustulit una dies.
at tu, sive petes portus seu, navita, linques,
Caesaris in toto sis memor Ionio.

Propercio, Elegías IV, 8

Propercio  (Sextus Aurelius Propertius ca 50 aC – 15 aC)

Elegías, IV, 8 (Perseus) – (The LatinLibrary)

disce, quid Esquilias hac nocte fugarit aquosas,
cum uicina nouis turba cucurrit agris.
Lanuuium annosi uetus est tutela draconis,
hic, ubi tam rarae non perit hora morae,
qua sacer abripitur caeco descensus hiatu,
qua penetrat (uirgo, tale iter omne caue!)
ieiuni serpentis honos, cum pabula poscit
annua et ex ima sibila torquet humo.
talia demissae pallent ad sacra puellae,
cum temere anguino creditur ore manus.
ille sibi admotas a uirgine corripit escas:
uirginis in palmis ipsa canistra tremunt.
si fuerint castae, redeunt in colla parentum,
clamantque agricolaefertilis annus erit.’
huc mea detonsis auecta est Cynthia mannis:
causa fuit Iuno, sed mage causa Venus.
Appia, dic quaeso, quantum te teste triumphum
egerit effusis per tua saxa rotis!
turpis in arcana sonuit cum rixa taberna;
si sine me, famae non sine labe meae.
spectaclum ipsa sedens primo temone pependit,
ausa per impuros frena mouere locos.
serica nam taceo uulsi carpenta nepotis
atque armillatos colla Molossa canis,
qui dabit immundae uenalia fata saginae,
uincet ubi erasas barba pudenda genas.
cum fieret nostro totiens iniuria lecto,
mutato uolui castra mouere toro.
Phyllis Auentinae quaedam est uicina Dianae,
sobria grata parum: cum bibit, omne decet.
altera Tarpeios est inter Teia lucos,
candida, sed potae non satis unus erit.
his ego constitui noctem lenire uocatis,
et Venere ignota furta nouare mea.
unus erat tribus in secreta lectulus herba.
quaeris concubitus? inter utramque fui.
Lygdamus ad cyathos, uitrique aestiua supellex
et Methymnaei Graeca saliua meri.
Nile, tuus tibicen erat, crotalistria phillis,
haec facilis spargi munda sine arte rosa,
nanus et ipse suos breuiter concretus in artus
iactabat truncas ad caua buxa manus.
sed neque suppletis constabat flamma lucernis,
reccidit inque suos mensa supina pedes.
me quoque per talos Venerem quaerente secundos
semper damnosi subsiluere canes.
cantabant surdo, nudabant pectora caeco:
Lanuuii ad portas, ei mihi, solus eram;
cum subito rauci sonuerunt cardine postes,
et leuia ad primos murmura facta Laris.
nec mora, cum totas resupinat Cynthia ualuas,
non operosa comis, sed furibunda decens.
pocula mi digitos inter cecidere remissos,
palluerantque ipso labra soluta mero.
fulminat illa oculis et quantum femina saeuit,
spectaclum capta nec minus urbe fuit.
Phyllidos iratos in uultum conicit unguis:
territa uicinas Teia clamat aquas.
lumina sopitos turbant elata Quiritis,
omnis et insana semita nocte sonat.
illas direptisque comis tunicisque solutis
excipit obscurae prima taberna uiae.
Cynthia gaudet in exuuiis uictrixque recurrit
et mea peruersa sauciat ora manu,
imponitque notam collo morsuque cruentat,
praecipueque oculos, qui meruere, ferit.
atque ubi iam nostris lassauit bracchia plagis,
Lygdamus ad plutei fulcra sinistra latens
eruitur, geniumque meum protractus adorat.
Lygdame,nil potui: tecum ego captus eram.
supplicibus palmis tum demum ad foedera ueni,
cum uix tangendos praebuit illa pedes,
atque aitadmissae si uis me ignoscere culpae,
accipe, quae nostrae formula legis erit.
tu neque Pompeia spatiabere cultus in umbra,
nec cum lasciuum sternet harena Forum.
colla caue inflectas ad summum obliqua theatrum,
aut lectica tuae se det aperta morae.
Lygdamus in primis, omnis mihi causa querelae,
ueneat et pedibus uincula bina trahat.’
indixit leges: respondi egolegibus utar.’
riserat imperio facta superba dato.
dein, quemcumque locum externae tetigere puellae,
suffiit, at pura limina tergit aqua,
imperat et totas iterum mutare lucernas,
terque meum tetigit sulpuris igne caput.
atque ita mutato per singula pallia lecto

Propercio, Elegías I, 3

Propercio  (Sextus Aurelius Propertius ca 50 aC – 15 aC)

Elegías, I, 3 (Perseus) – (The LatinLibrary) Tras una noche de juerga, Propercio contempla el sueño de su amada visa mihi mollem spirare quietem / Cynthia … / ebria cum multo traherem vestigia Baccho, sin atreverse a despertarla non tamen ausus eram dominae turbare quietem. Finalmente, Cintia despierta y le reprocha su abandono o utinam talis perducas, improbe, noctes, / me miseram qualis semper habere iubes!

Qualis Thesea iacuit cedente carina
languida desertis Cnosia litoribus;

Cual (como) yació, lánguida, la Cnosia (Ariadna, de Cnosos) en las playas desiertas al alejarse la nave de Teseo,

qualis et accubuit primo Cepheia somno andromeda
libera iam duris cotibus Andromede;

cual (como) durmió también la hija de Cefeo, Andrómeda, en su primer sueño ya libre de las duras rocas

nec minus assiduis Edonis fessa choreis
qualis in herboso concidit Apidano:

la-juventud-de-baco-pintura-orgic3a1stica-de-william-adolphe-bouguereau-1884

William-Adolphe Bouguereau. «The Youth of Bacchus», 1884

y no menos cual (como) cayó la Edonia (bacante tracia), agotada de danzas asiduas, en el herboso Apidano:

talis visa mihi mollem spirare quietem
Cynthia non certis nixa caput manibus,
ebria cum multo traherem vestigia Baccho,
et quaterent sera nocte facem pueri.

tal (así) Cintia, apoyando la cabeza sobre sus manos relajadas, me pareció que respiraba blanda quietud, cuando yo arrastraba mis pasos ebrios por demasiado Baco (vino), y mis esclavos agitaban la antorcha (para avivar la llama) en la noche tardía.

hanc ego, nondum etiam sensus deperditus omnis,
molliter impresso conor adire toro;

A ella yo, no habiendo perdido aún todos mis sentidos, intento acercarme apoyándome ligeramente en el lecho (lit: en el lecho ligeramente oprimido);

et quamvis duplici correptum ardore iuberent
hac Amor hac Liber, durus uterque deus,
subiecto leviter positam temptare lacerto
osculaque admota sumere et arma manu,
non tamen ausus eram dominae turbare quietem,
expertae metuens iurgia saevitiae;

Y aunque dominado por un doble ardor me exhortasen, por este lado Amor, Cupido y Bacopor este otro Liber (Baco=el vino), duros uno y otro dios, a acariciarla una vez puesta ligeramente sobre mi brazo, colocado debajo de ella, y a gozar sus besos y encantos («¿armas «de mujer»?), deslizada cuidadosa una mano, no me atrevía sin embargo a turbar la quietud de mi dueña, temiendo las querellas de una fiereza ya experimentada (por mí);

io-y-argos_1707_bigsed sic intentis haerebam fixus ocellis,
Argus ut ignotis cornibus Inachidos.

pero me mantenía a su lado, quieto, con ojos atentos, como Argos (junto) a los extraños cuernos de la hija de Ínaco (Io) .

et modo solvebam nostra de fronte corollas
ponebamque tuis, Cynthia, temporibus;

y tan pronto soltaba las guirnaldas de mi frente y las ponía, Cintia, en tus sienes,

et modo gaudebam lapsos formare capillos;
nunc furtiva cavis poma dabam manibus;

como me complacía en dibujar formas con tus cabellos sueltos; y ahora ofrecía manzanas furtivas al hueco de tus manos:

omniaque ingrato largibar munera somno,
munera de prono saepe voluta sinu;

y todos los regalos los ofrecía a tu sueño desagradecido, regalos que varias veces rodaron de tu regazo inclinado;

et quotiens raro duxti suspiria motu,
obstupui vano credulus auspicio,
ne qua tibi insolitos portarent visa timores,
neve quis invitam cogeret esse suam:

y cuantas veces lanzaste suspiros con movimiento inesperado, contuve la respiración creyendo (con temor), por un auspicio vacío, que alguna visión te producía temores insólitos, o que alguien contra tu deseo te obligaba a ser suya:

donec diversas praecurrens luna fenestras,
luna moraturis sedula luminibus,
compositos levibus radiis patefecit ocellos.

hasta que la Luna, pasando ante las ventanas medio abiertas, persistente con brillos que se demoraban, con sus tenues rayos abrió tus ojitos cerrados.

sic ait in molli fixa toro cubitum:

Así dice apoyando su codo en el blando lecho

tandem te nostro referens iniuria lecto
alterius clausis expulit e foribus?

«¿Por fin el rechazo de otra, que te trae de nuevo a mi lecho, te expulsó de unas puertas cerradas?

namque ubi longa meae consumpsti tempora noctis,
languidus exactis, ei mihi, sideribus?

pues, ¿dónde consumiste el largo tiempo de esta noche (que era) mía, cansado ya, ay de mí, cuando se desvanecen las estrellas?

o utinam talis perducas, improbe, noctes,
me miseram qualis semper habere iubes!

¡Ojalá pases tales noches, desvergonzado, cuales (como las que) me obligas a pasar siempre a mí, desgraciada!

nam modo purpureo fallebam stamine somnum,
rursus et Orpheae carmine, fessa, lyrae;

Pues tan pronto engañaba al sueño (tejiendo) con hilos de púrpura, como al rato, (engañaba al sueño) ya cansada, con el canto de la lira órfica;

interdum leviter mecum deserta querebar
externo longas saepe in amore moras:

mientras tanto, abandonada, lamentaba sordamente entre mí (tus) largas demoras en algún amor ajeno:

dum me iucundis lapsam sopor impulit alis.
illa fuit lacrimis ultima cura meis.’

luego Sopor (un profundo Sueño) me arrastró, caída, en sus plácidas alas. Aquel fue el remedio final a mis lágrimas.’

sueños 3

Horacio, Carmina II, 16

Horacio, Carmina  II, 16

Textos en latín: Perseus Thelatinlibrary

Liber II – XVI

Otium divos rogat in patenti
prensus Aegaeo, simul atra nubes
condidit lunam neque certa fulgent
sidera nautis;

otium bello furiosa Thrace,               5
otium Medi pharetra decori,
Grosphe, non gemmis neque purpura
venale neque auro.

Non enim gazae neque consularis
summovet lictor miseros tumultus               10
mentis et curas laqueata circum
tecta volantis.

Vivitur parvo bene, cui paternum
splendet in mensa tenui salinum
nec levis somnos timor aut cupido               15
sordidus aufert.

Quid brevi fortes iaculamur aevo
multa? Quid terras alio calentis
sole mutamus? Patriae quis exul
se quoque fugit?               20

Scandit aeratas vitiosa navis
cura nec turmas equitum relinquit,
ocior ceruis et agente nimbos
ocior Euro.

Laetus in praesens animus quod ultra est               25
oderit curare et amara lento
temperet risu: nihil est ab omni
parte beatum.

Abstulit clarum cita mors Achillem,
longa Tithonum minuit senectus,               30
et mihi forsan, tibi quod negarit,
porriget hora.

Te greges centum Siculaeque circum
mugiunt vaccae, tibi tollit hinnitum
apta quadrigis equa, te bis Afro               35
murice tinctae

vestiunt lanae; mihi parva rura et
spiritum Graiae tenuem Camenae
Parca non mendax dedit et malignum
spernere volgus.               40

Horacio, Carmina I, 11 (Carpe diem)

Horacio (Quintus Horatius Flaccus) – (65 a. C.-8 a.C.)

Texto Perseus The Latin Library

Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
temptaris numeros. ut melius, quidquid erit, pati.

Tú no preguntes -saberlo es impíoqué final para mí, qué (final) para ti los dioses han decidido, Leucónoe, ni sondees los números babilonios ¡Cuánto mejor, lo que haya de ser, aceptarlo!

seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,
quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
Tyrrhenum: sapias, vina liques et spatio brevi
spem longam reseces. dum loquimur, fugerit invida
aetas: carpe diem quam minimum credula postero.

Tanto si (nos) ha atribuido más inviernos Júpiter, como si (nos ha atribuido) el último, que ahora debilita al mar Tirreno contra las costas opuestas: sé sabia, filtra los vinos y a un breve tiempo ajusta una larga esperanza. Mientras hablamos, habrá huido el tiempo  hostil:  agarra el día, confiada lo menos posible en el de después.